Inicijalima akcijskog heroja Jean-Claudea Van Dammea naslovljen je “J.C.V.D.” (“JCVD”, 2008.), jedan od njegovih najboljih filmova, a svakako najosobniji. “J.C.V.D” je više od Van Dammeova filma – metafilm, Van Dammeov život. Van Damme glumi samoga sebe u jednom od boljih novijih metafilmova, intimnijoj verziji satiričnog Schwarzeneggerovog “Posljednjeg akcijskog junaka” i preteči oskarovskog “Birdmana” i “Nepodnošljive težine golemog talenta” s Michaelom Keatonom i Nicolasom Cageom.
Film je 2008. ostao u sjeni “Hrvača” s Mickeyjem Rourkeom, Van Dammeovim “neprijateljem” iz “Dream Teama”. Rourke je zasluženo bio nominiran za Oscara, a mogao je komotno i Van Damme dobiti nominaciju za životnu ulogu u filmu koji kulminira čudesnim, (ne)očekivano emotivnim i ispovjedajućim monologom, odigranim u jednom kadru.
Da je Van Damme glumac, ne samo borac i mišićavac, bilo je jasno i onda, još jasnije danas. Ipak, kritičari su napokon progledali i opazili u Van Dammeu dramsku crtu, nešto više od pukog akcijskog junaka, što se naziralo još u “Usamljenom zaštitniku” i “Vremenskom policajcu”. Pohvalili su ga javno i kolege glumci poput Cagea koji je (u)vidio njegove “dramske sposobnosti” i “bol u očima”.
Dramske sposobnosti u “JCVD-u” dominiraju nad akcijskima, a bol je u filmu sveprisutna, u Van Dammeovim očima, na njegovu licu i tijelu. Ilustrativno je da uvodni dugi, neprekinuti akcijski kadar traje manje od dramskog monologa. Kadar je, inače, prilično virtuozan, vizionarska anticipacija akcija 2010-ih poput “Racije”, “Johna Wicka”, “Atomske plavuše” i “Cijene spasa”, a efektno uvodi gledatelja u “J.C.V.D”, navodeći ga, usput, na krivi akcijski trag.
Prema eksplozivnom uvodu čini se da ćemo gledati novu “Tešku metu”: Van Damme puca i udara, izbjegava metke i vatru iz bacača plamena, sve u ambijentu sličnom finalu filma Johna Wooa. Međutim, kad u odsudnom “edwoodovskom” trenutku padne kulisa, ispostavlja se da smo na filmskom setu i da Van Damme ustvari snima scenu novog akcijskog projekta u režiji nekog mladog azijskog redatelja, “wanna be” nastavljača poetike Wooa, Ringa Lama (“Najveći rizik”) i Tsuija Harka (“Pakleni udar”).
Višeminutna akcija bez prekida iscrpila je glumca kojemu nije lako napraviti sve u jednom kadru jer “ima 47 godina”, stoga se baš i ne veseli repeticiji, tj. ponavljanju scene. “Zar on misli da snimamo ‘Građanina Kanea’? Samo zato što je doveo Wooa u Hollywood, misli da mi može trljati k... brusnim papirom”, komentira prevoditeljici nadobudni filmaš na materinjem jeziku.
Iako prevoditeljica to neće prevesti glumcu, očito je da “JCVD” nema dlake na jeziku u vezi dekonstrukcije imidža akcijsko-borilačkog heroja ispred i iza kamere, na filmu i u stvarnosti, a Van Dammeov zamišljeni pogled u kameru nakon uvodne scene iznimno je proganjajuć i samo se čeka da njegove unutrašnje misli dobiju glas i budu pretočene u monolog.
Koliko Van Dammeu ne ide ništa od ruke, vidimo i u idućoj sceni: on je u sudnici i upravo gubi skrbništvo nad kćerkom (Saskia Flanders), dok odvjetnik bivše supruge, kao dokaz da glumac nije dobar roditelj, prilaže DVD-ove njegovih filmova uz komentar što je u pojedinom filmu napravio negativcima. “Svaki moj film je imao srce”, govori Van Damme i nije u krivu samo kad se sjetimo srčanog trolista “Bloodsport”, “Kickboxer” i “Lionheart”.
Srčanost je Van Damme naslijedio od Stallonea i uvijek glumio otvorenog srca, a takav je i u ovom filmu, samo glumački zreliji i spremniji na autoironiju i samoparodiju znatno više u odnosu na “Osvetu blizanaca” i “Univerzalnog vojnika”. Kad se vrati u rodni Bruxelles, Van Damme će doživjeti filmsku situaciju na životan način i naći se usred pljačke banke i talačke krize. U nekom drugom filmu Van Damme bi sredio pljačkaše.
Naizgled će to napraviti i ovdje, udariti jednog negativca nogom, dati “besu” policajcu i mahnuti fanovima okupljenima ispred banke i obližnje videoteke. No, u tom trenutku film u projektoru preskače i scena se vraća natrag na realizam. Ispada da je posrijedi samo akcijsko-filmsko maštanje u glavi Van Dammea, gledatelja ili redatelja Mabrouka El Mechrija (“Hladna istina”, “Kung fu Zohra”) koji je umješno orkestrirao ovu mješavinu satire o tamnoj strani zvjezdane slave, talačkog trilera, komedije nesporazuma i situacije te biografske drame, nerijetko u formi skrivene kamere.
Jer, “J.C.V.D.” nije akcijska “Iznenadna smrt”, već prije dramsko “Pasje popodne”, pa čak i jedan od negativaca (Zinedine Soualem) nalikuje na Johna Cazalea. Ni Van Damme pred nama nije filmski Van Damme na kakvog smo navikli. Na koncu, ovo “nije nije film, već stvarni život”. Meci su pravi, a u stvarnosti, gdje “negativci mogu pobijediti” (“Las Action Hero”), nitko nije brži od metka, posebno ne stariji Van Damme, umoran od filmova i života.
Umoran je od toga da snima jeftine filmove u Bugarskoj koji ga nisu vrijedni, da mu nekadašnji konkurent Steven Seagal preotima uloge uz “obećanje da će ošišati konjski repić” i da ga se Woo nije sjetio nakon što je, zahvaljujući njemu, uspio u Hollywoodu (“Bez tebe bi još snimao golubove u Hong Kongu... ali, ako ništa, barem je snimio ‘Čovjeka bez lica’...”).
Sve što je godinama kupio na duši, sva unutarnja previranja, akcijaš će izbaciti van u ključnoj sceni filma kojeg El Mechri režira poigravajući se perspektivama i rašomonskom strukturom u potrazi za istinom o Van Dammeu. Hamletovski monolog od preko šest minuta izgovoren je direktno u kameru, bez “reza”.
Trenutak je nadrealno-realan. Redatelj uzdiže Van Dammea iznad svih kao da lebdi negdje između neba i zemlje, razbijajući time “četvrti zid” i pretvarajući akcijskog boga u običnog čovjeka. Gotovo cijeli njegov život, svi usponi (manje) i padovi (više), stao je u tih šest minuta ispovijedanja kameri sa suzom u oku. Rijetko kad se neki akcijski “mačo” heroj ovako emotivno ogolio kao Van Damme.